औं ॥ प्रभातायां तु शर्वर्यां गुरुपुत्रानुमोदितः ।

शल्यं सेनापतिं कृत्वा योद्धुं दुर्योधनोऽभ्ययात् ॥ १॥

तमभ्ययुः पाण्डवाश्च हृष्टा युद्धाय दंसिताः ।

तत्राऽसीत् सुमहद् युद्धं पाण्डवानां परैः सह ॥ २॥

अग्रे भीमः पाण्डवानां मध्ये राजा युधिष्ठिरः ।

पृष्ठे गाण्डीवधन्वाऽऽसीद् वासुदेवाभिरक्षितः ॥ ३॥

चक्ररक्षौ यमौ राज्ञो धृष्टद्युम्नश्च सात्यकिः ।

नृपस्य पार्श्वयोरास्तामग्रेऽन्येषां गुरोः सुतः ॥ ४॥

मध्ये शल्यः पृष्ठतोऽभूद् भ्रातृभिश्च सुयोधनः ।

चक्ररक्षौ तु शल्यस्य शकुनिस्तत्सुतस्तथा ।

कृपश्च कृतवर्मा च पार्श्वयोः समवस्थितौ ॥ ५॥

तत्रभवन्महद् युद्धं भीमस्य द्रौणिना सह ।

राज्ञः शल्येन च तथा घोररूपं भयानकम् ॥ ६॥

तत्र नातिप्रयत्नेन द्रौणिर्भीमेन सायकैः ।

विरथीकृतस्तथा धर्मसूनुः शल्येन तत्क्षणात् ॥ ७॥

आससाद तदा शल्यं कपिप्रवरकेतनः ।

तयोरासीन्महद् युद्धमद्भुतं रोमहर्षणम् ॥ ८॥

रथमन्यं समास्थाय द्रौणिर्भीमं समभ्ययात् ।

दुर्योधनश्च भीमस्य शरैरावारयद् दिशः ॥ ९॥

तावुभौ शरवर्षेण वारयामास मारुतिः ।

ताभ्यां तस्याभवद् युद्धं सुघोरमतिमानुषम् ॥ १०॥

दुर्योधनस्यावरजान् द्रौपदेया युयुत्सुना ।

शिखण्ड्याद्यैर्मातुलैश्च सह सर्वान् न्यवारयन् ॥ ११॥

सहदेवस्तु शकुनिमुलूकं नकुलस्तदा ।

धृष्टद्युम्नश्च हार्दिक्यं सात्यकिः कृपमेव च ।

तेषां तदभवद् युद्धं चित्रं लघु च सुष्ठु य ॥ १२॥

शल्यस्तु शरसङ्घातैः पार्थस्यावारयद् दिशः ।

सोऽपि विव्याध विशिखैः शल्यमाहवशोभिनम् ।

तयोः सुसममेवाऽसीच्चिरं देवासुरोपमम् ॥ १३॥

ततः शरं वज्रनिभं मद्रराजः समाददे ।

तेन विव्याध बीभत्सुं हृदये स मुमोह च ॥ १४॥

उपलभ्य पुनः सञ्ज्ञां वासविः शत्रुतापनः ।

चिच्छेद कार्मुकं सङ्खे मद्रराजस्य धीमतः ॥ १५॥

सोऽन्यत् कार्मुकमादाय मुमोचास्त्राणि फल्गुने ।

सौरं याम्यं च पार्जन्यं तान्यैन्द्रेण जघान सः ॥ १६॥

पुनर्न्यकृन्तत् तच्चापमिन्द्रसूनुरमर्षितः ।

शल्यो गदां समाविध्य चिक्षेपार्जुनवक्षसि ।

तदा मुमोह बीभत्सुस्तत उच्चुक्रुशुः परे ॥ १७॥

प्राप्य सञ्ज्ञां पुनः पार्थः शल्यं विव्याध वक्षसि ।

स विह्वलितसर्वाङ्गः शिश्रये ध्वजमुत्तमम् ॥ १८॥

समाश्वस्तः पुनर्बाणं यमदण्डनिभं रणे ।

मुमोच पार्थस्य स च निर्बिभेद स्तनान्तरम् ॥ १९॥

तेन विह्वलितः पार्थो ध्वजयष्टिं समाश्रितः ।

समाश्वस्तः प्रचिच्छेद मद्रराजस्य कार्मुकम् ।

छत्रं ध्वजं च तरसा सारथिं च न्यपातयत् ॥ २०॥

तदाऽन्यं रथमास्थाय धर्मराजः शरोत्तमैः ।

चतुर्भिश्चतुरो वाहाञ्छल्यस्य निजघान ह ॥ २१॥

शल्योऽन्यं रथमास्थाय सर्वांस्ताञ्छरवृष्टिभिः ।

छादयामास राजानं विरथं च चकार ह ॥ २२॥

निहत्याश्वान् सात्यकेश्च धृष्टद्युम्नस्य चाभिभूः ।

चापे च्छित्त्वा च यमयोर्दध्मौ शङ्खं महास्वनम् ॥ २३॥

ततस्तु शल्यं समुदीर्यमाणं दृष्ट्वा रणे भीमसेनस्तरस्वी ।

न्यवारयद् बाणवरैरनेकैश्चकार चैनं विरथं क्षणेन ॥ २४॥

आस्थाय चान्यं रथमापतन्तं पुनश्च शल्यं भृशमेव मर्मसु ।

निर्भिद्य बाणौर्विरथं चकार पुनस्तृतीयं च रथं रुरोज ॥ २५॥

आत्तान्यात्तान्यायुधान्यस्य भीमः सर्वाणि चिच्छेद बिभेद चास्य ।

मर्माणि बाणैर्नितरां पुनश्च स मुष्टिमुद्यम्य जगाम धर्मजम् ॥ २६॥

तं भीमभिन्नमर्माणं विवर्माणं निरायुधम् ।

श्वासमात्रावशिष्टं च मरणायैव केवलम् ॥ २७॥

आत्मानमभिगच्छन्तं दृष्ट्वाऽन्यं रथमास्थितः ।

हन्तुकामो रणे वीरममोघां शक्तिमाददे ॥ २८॥

दिव्यास्त्रैरपि संयोज्य तां तदा धर्मनन्दनः ।

सत्यधर्मफलैश्चैव चिक्षेपास्य हृदि त्वरन् ॥ २९॥

स भिन्नहृदयो भूमौ पपाताभिमुखो नृपम् ।

सत्यधर्मरतः शल्य इन्द्रस्यातिथितामगात् ॥ ३०॥

मद्रराजे हते वीरे सुशर्माऽर्जुनमभ्ययात् ।

संशप्तकावशिष्टैस्तमनयन्मृत्यवेऽर्जुनः ॥ ३१॥

दुर्योधनस्यावरजानवशिष्टान् वृकोदरः ।

सर्वान् जघान सेनां च निश्शेषमकरोद् रणे ॥ ३२॥

उलूकं सहदेवोऽथ शकुनिं चातिपापिनम् ।

जघान द्रौणिहार्दिक्यकृपान् भीमार्जुनौ ततः ॥ ३३॥

बहुशो विरथीकृत्य पीडयित्वा पुनःपुनः ।

द्रावयामासतुस्ते तु भीषिता विविशुर्वनम् ॥ ३४॥

शैनेयेन गृहीतोऽथ सञ्जयोऽनन्तशक्तिना ।

व्यासेन मोचितोऽथैकः पार्थान् दुर्योधनोऽभ्ययात् ॥ ३५॥

तेषामभूत् तस्य च घोररूपं युद्धं स बाणैर्बहुशोऽर्जुनं च ।

चकार मूर्च्छाभिगतं युधिष्ठिरं यमावयत्नाद् विरथांश्चकार ॥ ३६॥

तं भीमसेनो विरथं चकार गजं समारुह्य पुनः समभ्ययात् ।

पुनश्च शैनेयशिखण्डिपार्षतान् यमौ नृपं च व्यदधान्निरायुधान् ॥ ३७॥

गजे च भीमेन शरैर्निपातिते समारुहद् वाजिवरं सुनिर्भयः ।

स तेन च प्रासकरो रणेऽरिहा चचार शैनैयमताडयच्च ॥ ३८॥

मुमोह तेनाभिहतः स सात्यकिर्यमावपि प्रासनिपीडितौ रथे ।

निषीदतुर्धर्मसुतं प्रयान्तं समीक्ष्य भीमोऽस्य जघान वाजिनम् ॥ ३९॥

प्रासे निकृत्ते च वृकोदरेण विवाहनः सोऽपययौ सुयोधनः ।

आदाय गुर्वीं च गदां प्रयातो द्वैपायनस्योरुसरो विवेश ॥ ४०॥

एवमक्षोहिणीषट्कं भीमेन निहतं रणे ।

पञ्च पार्थेन निहता अर्द्धं कालिङ्गकानृते ।

एकादशाक्षोहिणीभ्यः शिष्टमन्यैर्निसूदितम् ॥ ४१॥

अक्षोहिणीचतुष्कं च पार्थानां द्रौणिना हतम् ।

अन्यैरन्याः समस्तैश्च द्रोणकर्णमहाब्रताः ।

दुर्योधनो भौमसूनुः प्रायः सेनाहनः क्रमात् ॥ ४२॥

जयं लब्ध्वा तदत्सूच्चैः पाण्डवेषु महात्मसु ।

दुर्योधनो जलस्तम्भं कृत्वा मन्त्रान् जजाप ह ॥ ४३॥

मन्त्रा दुर्वाससा दत्ता मृतसञ्जीवनप्रदाः ।

जले स्थित्वा जपन् सप्तदिनैः सर्वान् मृतानपि ।

उद्धरेद् धार्तराष्ट्रोऽयं स्युरवध्याश्च ते पुनः ॥ ४४॥

इति विद्याबलं तस्य ज्ञात्वा पाण्डुसुतास्ततः ।

अन्वेषन्तः शुश्रुवुश्च व्याधेभ्यस्तं जले स्थितम् ।

अगच्छंश्च ततस्तत्र पुरस्कृत्य जनार्दनम् ॥ ४५॥

तदा जलात् समुन्मज्ज्य त्रिभिर्द्रौणिपुरस्सरैः ।

मन्त्रयन्तं स्म ददृशुस्तान् दृष्ट्वा ते प्रदुद्रुवुः ॥ ४६॥

दुर्योधनोऽविशत् तोयं दृष्ट्वा तं केशवाज्ञया ।

युधिष्ठिरः सुपुरुषैर्वाक्यैरेनमथाऽह्वयत् ॥ ४७॥

अमर्षितोऽसौ धृतराष्ट्रपुत्रः श्वसंस्तदा दण्डहतो यथाऽहिः ।

उवाच शाठ्यात् तपसे वनाय यायां भवाञ्छासतु सर्वपृथ्वीम् ॥ ४८॥

तमाह धर्मजो राजा यस्त्वं कृष्णे समागते ।

सूच्यग्रवेध्यां पृथिवीं दातुं नैच्छः कथं पुनः ॥ ४९॥

घातयित्वा सर्वपृथ्वीं भीष्मद्रोणमुखानपि ।

दातुमिच्छसि सर्वां च पृथ्वीं नाद्य वयं पुनः ॥ ५०॥

अहत्वा प्रतिगृह्णीं एहि युद्धे स्थिरो भव ।

न कुरूणां कुले जातस्त्वं यो भीतो ह्यपोऽविशः ॥ ५१॥

इत्यादि रूक्षवचनं श्रुत्वा दुर्योधनो रुषा ।

जलस्तम्भात् समुत्तस्थौ श्वसन्नाशीविषो यथा ॥ ५२॥

उवाच चैक एवाहमकिरीटो विवर्मकः ।

भवन्तो बहवो वर्मशिरस्त्राणयुता अपि ॥ ५३॥

यद्येवमपि मे युद्धं भवद्भिर्मन्यसे समम् ।

सर्वैरेकेन वायुद्धं करिष्ये नच भीर्मम ॥ ५४॥

इत्युक्त आह धर्मात्मा वर्माद्यं च ददामि ते ।

वृणीष्व प्रतिवीरं च पञ्चानां यं त्वमिच्छसि ॥ ५५॥

हत्वैकं त्वं भुङ्क्ष्व राज्यमन्ये याम वयं वनम् ।

हते वा त्वयि तेनैव भुञ्जीमश्चाखिलां भुवम् ।

आदत्स्व चाऽयुधं येन जेतुमिच्छसि शात्रवान् ॥ ५६॥

इत्युक्त ऊचे नहि दुर्बलैरहं योत्स्ये चतुर्भिर्भवदर्जुनादिभिः ।

भीमेन योत्स्ये गदया सदा हि मे प्रिया गदा नान्यदथाऽयुधं स्पृशे ॥ ५७॥

श्रुत्वाऽस्य वाक्यं रभसो वृकोदरो गदां तदाऽध्यर्द्धभराधिकां मुदा ।

राज्ञो गदायाः परिगृह्य वीरः समुत्थितो युद्धमनाः समुन्नदन् ॥ ५८॥

अथाऽह नारायण आदिदेवो युधिष्ठिरं कष्टमिदं कृतं त्वया ।

नह्येष राजा गदया रणे चरन् शक्यो विजेतुं निखिलैः सुरासुरैः ॥ ५९॥

स निश्चयाद् वश्चतुरो निहन्यात् सहार्जुनान् भीमसेनः कथञ्चित् ।

हन्तैनमाजौ नहि भीमतुल्यो बले क्वचिद् धार्तराष्ट्रः कृती च ॥ ६०॥

ऊरू भीमेन भेत्तव्यौ प्रतिज्ञां रक्षता रिपोः ।

नाभेरधस्ताद्धननं जना आहुर्गदामृधे ॥ ६१॥

अधर्म इति तत् कृष्णो लोकनिन्दानिवृत्तये ।

आपद्धर्मं दर्शयितुं किञ्चिद्व्याजेन संयुतः ॥ ६२॥

भीमो हन्याद् धार्तराष्ट्रमित्यूचे यद्यपि स्फुटम् ।

अव्याजेनापि शक्तोऽसौ बलं निस्सीममाह च ॥ ६३॥

आह शिक्षामप्यनूनां यत्नं दुर्योधनेऽधिकम् ।

नहि भीमोऽतिप्रयत्नं कुर्यादिति गुणो ह्ययम् ॥ ६४॥

प्रतिज्ञापालनं धर्मो दुष्टेषु तु विशेषतः ।

इति धर्मरहस्यं तु वित्तः कृष्णवृकोदरौ ॥ ६५॥

नान्यस्ततो लोकनिन्दां व्यपनेतुमुभावपि ।

अनापद्यापदिव च दर्शयेतां जनस्य तु ॥ ६६॥

ततो भीमः सर्वलोकस्य धर्मं प्रकाशयन् वाक्यमिदं जगाद ।

ऊरू तवाहं हि यथाप्रतिज्ञं भेत्स्यामि नैवात्र विचारणीयम् ॥ ६७॥

इत्युक्तवन्तं प्रससार चाऽजौ दुर्योधनस्तत्र बभूव युद्धम् ।

भीमस्तदाऽग्र्यप्रकृतिं विधित्सुर्मन्दः स आजौ व्यचरज्जनार्थे ॥ ६८॥

दर्शयन्तौ गदामार्गं चित्रं तौ प्रविचेरतुः ।

बलभद्रोऽप्याजगाम तदा तौ प्रतिवारितुम् ॥ ६९॥

वारितावपि तेनोभौ नैव युद्धं प्रमुञ्चताम् ।

ततो ददर्श तद् युद्धं मानितः कृष्णपूर्वकैः ।

तौ शिक्षाबलसंयुक्तौ मण्डलानि विचेरतुः ॥ ७०॥

ततो भीमं वञ्चयितुं धार्तराष्ट्रः शिरः क्षितौ ।

न्यधादुच्छ्रितसक्थीकस्तदा कृष्णाभ्यनुज्ञया ।

पृष्ठमूलेऽहनद् भीमो भिन्नसक्थिश्च सोऽपतत् ॥ ७१॥

प्रतिज्ञापालनार्थाय नोभेर्नोपर्यधस्तदा ।

गदायुद्धस्य मर्यादां यशश्चाप्यभिरक्षितुम् ॥ ७२॥

नाधस्तान्मध्य एवासौ निजघ्ने तं वृकोदरः ।

एवं प्रतिज्ञायुग्मार्थं भग्नं सक्थियुगं रणे ॥ ७३॥

कृष्णं द्यूते निधेहीति यदवादीत् सुयोधनः ।

तत्प्रतिज्ञानुसारेण भीमो मूर्द्धानमक्रमीत् ।

' ऋषभम् मा समानानां' (ऋग्वेद १०\.१६६\.१) इति सूक्तं ददर्श च ॥ ७४॥ % ऋषभम् मा समानानां सपत्नानां विषासहिम् ।

\\ % हन्तारं शत्रूणां कृधि विराजं गोपतिं गवाम् ॥ \ऐण्{१०}{१६६}{०१} \\

तेषां पुण्यानि विद्याश्च समादायैव सर्वशः ।

तांश्चकार तमोगन्त्Qन्स्तस्य मूर्ध्नि पदाऽऽक्रमन् ॥ ७५॥ % योगक्षेमं व आदायाहम् भूयासम् उत्तम आ वो मूर्धानम् अक्रमीम् ।

ऋग्वेद १०\.१६६\.५

स्मारयामास कर्माणि यानि तस्य कृतानि च ।

कृष्णबन्धे कृतो मन्त्र इति मूर्ध्नि पदाऽहनत् ॥ ७६॥

पुनःपुनश्च तद् वीक्ष्य चुक्रोध मुसलायुधः ।

चुक्रोश नैव धर्मोऽयमित्यसावूर्ध्वबाहुकः ॥ ७७॥

पुनः क्रोधाभिताम्राक्ष आदाय मुसलं हलम् ।

अभिदुद्राव भीमं तं न चचाल वृकोदरः ॥ ७८॥

अभये संस्थिते भीमे रामं जग्राह केशवः ।

आह धर्मेण निहतो भीमेनायं सुयोधनः ॥ ७९॥

न मण्डलेऽभिसारे वा नापसारे च नाभितः ।

अधो हन्याद् वञ्चयन्तमधो हत्वा न दुष्यति ॥ ८०॥

कृता प्रतिज्ञा च वृकोदरेण भेत्स्ये तवोरू इति युक्तिपूर्वम् ।

संश्रावयानेन तदेष धर्मतो जघान दुर्योधनमग्र्यकर्मा ॥ ८१॥

वासुदेववचः श्रुत्वा धर्मच्छलमिति ब्रुवन् ।

रौहिणेयो जगामाऽशु स्वपुरीमेव सानुगः ॥ ८२॥

तस्मिन् गते वासुदेवं समपृच्छद् युधिष्ठिरः ।

धर्मोऽयमथवाऽधर्म इति तं प्राह केशवः ॥ ८३॥

न साक्षाद् धर्मतो वध्या ये तु पापतमा नराः ।

देवैर्हि वञ्चयित्वैव हताः पूर्वं सुरारयः ।

अतोऽयमप्यधर्मेण हतो नात्रास्ति दूषणम् ॥ ८४॥

भीष्मद्रोणौ च कर्णश्च यदैवोपधिना हताः ।

को नु दुर्योधने पापे हते दोषः कथञ्चन ॥ ८५॥

प्रतिज्ञापालनायापि विभेदोरू वृकोदरः ।

धर्मतश्च प्रतिज्ञेयं कृता तेनानुरूपतः ॥ ८६॥

लोकतोऽपि न धर्मस्य हानिरत्र कथञ्चन ।

ये भीमस्याप्रभावज्ञा आपद्धर्मं च मन्वते ॥ ८७॥

अवध्यत्वे शिववराद् गदाशिक्षाबलादपि ।

जरासन्धोपमो यस्माद् धार्तराष्ट्रः सुविश्रुतः ॥ ८८॥

तस्मात् सद्धर्म एवायं भीमचीर्ण इति ब्रुवन् ।

अपि संशयिनं चक्रे धर्मराजं जगत्पतिः ॥ ८९॥

भूभारक्षतिजो धर्मो मच्छुश्रूषात्मकस्तु यः ।

भीमस्यैव भवेत् सम्यगिति बुद्ध्या परः प्रभुः ॥ ९०॥

स्वेनैव बलभद्राय जनाय च पुनःपुनः ।

श्रुत्वाऽप्युक्तं न तत्याज संशयं धर्मजो यतः ।

ततोऽप्यसंशयं कृष्णो न चकार युधिष्ठिरम् ॥ ९१॥

मुख्यं धर्मं हि भगवान् बलायाऽह जनाय च ।

धर्मेणैव हतो राजा धार्तराष्ट्रः सुयोधनः ।

इति यद् वक्ष्यति पुनर्निश्चयार्थेऽर्जुनाय च ॥ ९२॥

पुनःपुनर्धर्मत एव भीमो जघान राजानमिति ब्रुवन्तम् ।

जगाद कृष्णं स्फुरिताधरोष्ठः क्रोधात् सुपापो धृतराष्ट्रसूनुः ।

त्वयैव पापे निहिता हि पार्थाः पापाधिकस्त्वं हि सदैक एव ॥ ९३॥

इत्यूचिवांसं प्रजगाद कृष्णो न त्वत्समः पापतमः कदाचित् ।

भीष्मादिहत्याऽपि तवैव पापं यदन्वयुस्त्वामतिपापनिश्चयम् ।

पापं च पापानुगतं च हत्वा कथञ्चनाप्यस्ति नचैव पापम् ॥ ९४॥

न पाण्डवेष्वस्ति ततो हि किञ्चित् पापं प्रयत्नाच्च निसर्गतोऽपि ।

गुणाधिकास्ते मदपाश्रयाच्च को नाम तेष्वण्वपि पापमाह ॥ ९५॥

निसर्गतः पापतमस्त्वमन्यान् धर्मस्थितान् पापपथे निधाय ।

स्वयं च पापे निरतः सदैव पापात् सुपापां गतिमेव यासि ॥ ९६॥

इति ब्रुवन्तं पुनराह कृष्णं दुर्योधनः पापकृतां प्रधानः ।

स्वन्तोत्तमो नाम क एव मत्तः को नाम दोषोऽस्ति मया कृतोऽत्र ॥ ९७॥

इष्टं च यज्ञैश्चरितं च पूर्तैः पदं रिपूणां निहितं हि मूर्ध्नि ।

मृत्युश्च सङ्ग्रामशिरस्यवाप्तो रणोन्मुखेनैव मया किमन्यत् ॥ ९८॥

इष्टा भोगा मया भुक्ताः प्राप्ता च परमा गतिः ।

दुःखिनो दुःखमाप्स्यन्ति पार्थास्ते कूटयोधिनः ॥ ९९॥

चन्द्रसूर्यनिभैः शूरैर्धार्मिकैः सद्भिरुज्झिता ।

केवला रत्नहीनेयं पाण्डवैर्भुज्यतां मही ॥ १००॥

इत्युक्तवत्येव नृपे सुरेशैः प्रसूनवृष्टिर्विहिता पपात ।

तामेव बुद्धिं धृतराष्ट्रसूनोः कृत्वा दृढां पातयितुं तमोऽन्धे ॥ १०१॥

सम्भावयत आत्मानं वासुदेवं विनिन्दतः ।

तत्परांश्च कथं न स्यात् तमोऽन्ते च विशेषतः ॥ १०२॥

यदैकैकमलं तत्र दुःखाधिक्यं समुच्चयात् ।

इति तत् कारयित्वेश आह मोघं तवाखिलम् ॥ १०३॥

नृशंसस्य कृतघ्नस्य गुणवद्द्वेषिणः सदा ।

यदि धर्मफलं ध्वान्तं सूर्यवत् स्यात् प्रकाशकम् ॥ १०४॥

वदन् पुनःपुनरिदं धर्मतो हत इत्यपि ।

ख्यापयामास भगवान् जने निजजनेष्टदः ॥ १०५॥

प्रख्यापिते वासुदेवेन धर्मे सतां सर्वेषां हृद्यमासीत् समस्तम् ।

हतं च धर्मेण नृपं व्यजानन् पापोऽयमित्येव च निश्चितार्थाः ॥ १०६॥

युधिष्ठिरोऽपायदर्शी सदैव ससंशयोऽभूत् सुमनोऽभिवृष्ट्या ।

स्नेहाद् द्रौणिः सञ्जयो रौहिणेयो दौर्योधनात् पापमित्येव चोचुः ॥ १०७॥

ततः कृष्णः पाण्डुपाञ्चालकैस्तैर्भृशं नदद्भिर्हृषितैः समेतः ।

ययौ विरिञ्चेशसुरेन्द्रमुख्यैः सम्पूजितस्तैश्च रणाङ्गणात् स्मयन् ॥ १०८॥

ततः श्रुत्वा सञ्जयाद् दुःखतप्तं सम्बोधयिष्यन् पितरं युयुत्सुः ।

कृष्णस्य राज्ञश्च मतेन यातो जगाम चान्वेव जनार्दनश्च ॥ १०९॥

धर्मयुक्तैश्च तत्त्वार्थैर्लोकवृत्तानुदर्शकैः ।

वाक्यै राजानमाश्वास्य प्रायात् पार्थान् पुनर्हरिः ॥ ११०॥

कालानुसारतो दैवांश्चोपसंहर्तुमच्युतः ।

ययौ सपार्थशैनेयः कुरूणां शिबिरं निशि ॥ १११॥

तदैव हार्दिक्यकृपान्वितोऽयात् सुयोधनं द्रौणिरमुं शयानम् ।

प्रभग्नसक्थिं च सृगालभूतैः सम्भक्ष्यमाणं ददृशे श्वसन्तम् ॥ ११२॥

स दुःखशोकाभिहतो विनिन्द्य पार्थान् मया भूप किमत्र कार्यम् ।

इत्याह निष्पाण्डवतां कुरुष्वेत्यमुं व्यधात् पांस्वभिषेकिणं नृपः ॥ ११३॥

उच्छिद्य सन्ततिं पाण्डोः कृत्वा स्वक्षेत्रसन्ततिम् ।

तया भूरक्षणहृदा सोऽभिषिक्तस्तथेत्यगात् ॥ ११४॥

स कृष्णभीमपार्थानां भयादेव पुनर्वनम् ।

कृपसात्वतसंयुक्तो विवेश गहनं रथी ॥ ११५॥

तस्य चिन्तयतो द्रोणवधं दुर्योधनस्य च ।

नाऽगान्निद्रा निशीथे च ध्वाक्षान् न्यग्रोधवासिनः ॥ ११६॥

हतान् सुबहुसाहस्रानेकेनातिबलेन तु ।

कौशिकेन निरीक्ष्यैव प्राह तौ कृपसात्वतौ ॥ ११७॥

निदर्शनेन ह्येनेन प्रेरितः परमात्मना ।

यामि पाण्डुसुतान् हन्तुमित्युक्त्वाऽऽरुरुहे रथम् ॥ ११८॥

निवारितोऽपि ताभ्यां स प्राद्रवच्छिबिरं प्रति ।

अनुजग्मतुस्तावपि तं शिबिरद्वारि चैक्षत ॥ ११९॥

उग्ररूपधरं रुद्रं स्वकीयां तन्वमेव सः ।

परीतं वासुदेवं च बहुकोटिस्वरूपिणा ॥ १२०॥

दृष्ट्वैव वासुदेवं तमत्रसद् गौतमीसुतः ।

वासुदेवाज्ञयैवात्र स्वात्मनाऽपि सदाशिवः ॥ १२१॥

अयुद्ध्यदग्रसच्चाऽशु द्रौणेः सर्वायुधान्यपि ।

अचिन्त्या हरिशक्तिर्यद् दृश्यन्ते त्महनोऽपि हि ॥ १२२॥

अतस्तया प्रेरितेन स्वात्मनैवाखिलेष्वपि ।

आयुधेषु निगीर्णेषु द्रौणिर्यज्ञं तु मानसम् ।

चक्रेऽऽत्मानं पशुं कृत्वा स्वात्मस्थायैव विष्णवे ॥ १२३॥

यज्ञतुष्टेन हरिणा प्रेरितः शङ्करः स्वयम् ।

आत्मने द्रोणपुत्राय ददौ सर्वायुधानि च ॥ १२४॥

उवाच चाहमादिष्टो विष्णुना प्रभविष्णुना ।

अरक्षं पार्थशिबिरमियन्तं कालमेव तु ॥ १२५॥

तदिच्छयैव निर्दिष्टो दास्ये मार्गं तवाद्य च ।

आयुधानि च सर्वाणि हन्तुं सर्वानिमान् जनान् ॥ १२६॥

इत्युदीर्य प्रदायाऽशु सर्वा हेतीर्वृषध्वजः ।

तत्रैवान्तर्दधे सोऽपि प्रोवाच कृपसात्वतौ ॥ १२७॥

ये निर्यास्यन्ति शिबिराज्जहितं तांस्तु सर्वशः ।

इत्युक्त्वा प्रविवेशान्तर्धन्वी खड्गी कृतान्तवत् ॥ १२८॥

पारावताश्वं स तदा शयानमुपेत्य पद्भ्यां समताडयच्च ।

वक्षस्यसाववदद् वीतनिद्रो जाने भवन्तं हि गुरोस्तनूजम् ॥ १२९॥

समुत्थितं मां जहि शस्त्रपाणिं शस्त्रेण वीरोऽसि स वीरधर्मः ।

लोकाश्च मे सन्त्वथ शस्त्रपूता इति ब्रुवाणं स रुषा जगाद ॥ १३०॥

न सन्ति हि ब्रह्महणां सुलोका विशेषतश्चैव गुरुद्रुहां पुनः ।

न धर्मयुद्धेन वधार्हकाश्च ये त्वद्विधाः पापतमाः सुपाप ॥ १३१॥

अवश्यभाविनं मृत्युं धृष्टद्युम्नो विचिन्त्य तम् ।

तूष्णीं बभूव स्वप्नेऽपि नित्यं पश्यति तां मृतिम् ॥ १३२॥

द्रौणिं च काळरात्रिं च द्रोणपातादनन्तरम् ।

विशसन्तं कृषन्तीं च स्वप्नेऽपश्यद्धि पार्षतः ॥ १३३॥

समाक्षिपद् द्रोणसुतोऽस्य कण्ठे निबद्ध्य मौर्वीं धनुषोप्युरस्थः ।

ममन्थ कृच्छ्रेण विहाय देहं ययौ निजं स्थानमसौ च वह्निः ॥ १३४॥

ततः शिखण्डिनं हत्वा युधामन्यूत्तमोजसौ ।

जनमेजयं च पाञ्चालीसुतानभिययौ ज्वलन् ॥ १३५॥

तैरुत्थितैरस्यमानः शरैः खड्गेन जघ्निवान् ।

सर्वान् सव्यापसव्येन तथाऽन्यान् पाण्डवात्मजान् ।

ऋत एकं भैमसेनिं काशिराजात्मजात्मजम् ॥ १३६॥

तं तदाऽन्तर्हितः शर्वः कैलासमनयत् क्षणात् ।

स शर्वत्रातनामाऽऽसीदतस्तत्रैव सोऽवसत् ॥ १३७॥

पुराऽर्थितः स्वदौहित्रस्यामरत्वाय शङ्करः ।

काशिराजेन तेनासौ जुगोपैनं कृपायुतः ॥ १३८॥

वासुदेवमतं ज्ञात्वा साम्राज्याय परीक्षितः ।

वारयामास भूलोकं नैव याहीत्यमुं शिवः ॥ १३९॥

सामान्यतोऽपाण्डवाय द्रौणिनाऽप्यभिसन्धितम् ।

तद्रूपेणैव रुद्रेण विनैनमिति चिन्तितम् ॥ १४०॥

अस्त्रं ब्रह्मशिरश्चैनं न जघानैक्यतस्तयोः ।

चेकितानादिकांश्चैव जघानान्यान् स सर्वशः ॥ १४१॥

स चेदिपाञ्चालकरूशकाशीनन्यांश्च सर्वान् विनिहत्य वीरः ।

शिशून् स्त्रियश्चैव निहन्तुमुग्रः प्राज्वालयत् तच्छिबिरं समन्तात् ॥ १४२॥

जीजीविषूंस्तत्र पलायमानान् द्वारि स्थितौ गौतमः सात्वतश्च ।

निजघ्नतुः सर्वतः पार्षतस्य सूतस्त्वेकः शेषितो दैवयोगात् ॥ १४३॥

खड्गेन प्रहृतं दृष्ट्वा हार्दिक्येन पपात ह ।

भूमौ प्रागेव संस्पर्शान्न ज्ञातस्तमसाऽमुना ।

अन्यासक्ते समुत्थाय प्राद्रवद् यत्र पार्षती ॥ १४४॥

तस्या अकथयत् सर्वं सा भीमायाऽह दुःखिता ।

प्राद्रवद् रथमारुह्य स धन्वी गौतमीसुतम् ॥ १४५॥

तदन्तरे द्रौणिरपि प्रयातः कृष्णासुतानां मुदितः शिरांसि ।

आदाय हार्दिक्यकृपानुयातो दुर्योधनं सन्निकृष्टप्रयाणम् ॥ १४६॥

दृष्ट्वा तदुक्तं च निशम्य पापस्तुष्टोऽत्यजत् साध्विति देहमाशु ।

भीमार्जुनाभ्यामथ केशवाच्च भीताः पृथग् द्रौणिमुखाः प्रयाताः ॥ १४७॥

तत्रैकलं द्रोणसुतं रथेन यान्तं रथी मारुतिरन्वधावत् ।

तमाद्रवन्तं प्रसमीक्ष्य भीतः पराद्रवद् द्रौणिरतिद्रुताश्वैः ॥ १४८॥

आद्रवन्तं पुनर्दृष्ट्वा भीमं द्रोणात्मजो रुषा ।

आवृत्य युद्ध्यन् विजितोऽस्त्रं ब्रह्मशिर आददे ॥ १४९॥

एतस्मिन्नन्तरे कृष्णो धर्मजेनार्जुनेन च ।

तत्राऽगमत् तदस्त्रं च भीमं चाव्यर्थतां नयन् ।

अवध्यो भीमसेनस्तदस्त्रं चामोघमेव यत् ॥ १५०॥

विष्णुनैवोभयं यस्मात् क्लृप्तं भीमोऽस्त्रमेव तत् ।

गायत्री तत्र मन्त्रो यद् ब्रह्मा तद्ध्यानदेवता ।

ध्येयो नारायणो देवो जगत्प्रसविता स्वयम् ॥ १५१॥

ऊचे च पार्थयोः कृष्णो यत् कृतं द्रौणिना पुरा ।

स्वायुधानां याचनं चाप्यशक्तेन तदुद्धृतौ ॥ १५२॥

पृष्टेनोक्तं त्वया हीनां कृत्वा दुर्योधनाय गाम् ।

दातुं त्वदायुधं मेऽद्येत्येवमुक्ते त्मनोदितम् ।

मैवं कार्षीः पुनरिति द्ध्यायताऽब्धेस्तटे स्वमु ॥ १५३॥

तदस्त्रं प्रज्वलद् दृष्ट्वाऽपाण्डवत्वविधित्सया ।

धरायां द्रौणिना मुक्तं कृष्णेन प्रेरितोऽर्जुनः ॥ १५४॥

स्वस्त्यस्तु द्रोणपुत्राय भूतेभ्यो मह्यमेव च ।

इति ब्रुवंस्तदेवास्त्रमस्त्रशान्त्यै व्यसर्जयत् ॥ १५५॥

अनस्त्रज्ञेषु मुक्तं तद्धन्यादस्त्रमुचं यतः ।

गुरुभक्त्या ततो द्रौणेः स्वस्त्यस्त्वित्याह वासविः ॥ १५६॥

तदाऽस्त्रयोस्तु संयोगे भूतानां संहृतिर्भवेत् ।

भूतानां स्वस्तिरप्यत्र काङ्क्षिता करुणात्मना ॥ १५७॥

तथाऽप्यस्त्रद्वयं युक्तं भूतानां नाशकृद् ध्रुवम् ।

तस्मान्निवारयन् योगं तयोर्मध्येऽभवत् क्षणात् ।

निस्सीमशक्तिः परमः कृष्णः सत्यवतीसुतः ॥ १५८॥

संस्थाप्यास्त्रद्वयं दूरे तावाह पुरुषोत्तमः ।

सन्ति ह्यस्त्रविदः पूर्वं प्रायश्चैतन्न तैः कृतम् ।

लोकोपद्रवकृत् कर्म सन्तः कुर्युः कथं क्वचित् ॥ १५९॥

इत्युक्ते फल्गुनः प्राह मया मुक्तं महापदि ।

शान्त्यर्थमेव च विभो क्षन्तव्यं भवता ततः ॥ १६०॥

द्रौणिरप्येवमेवाऽह तौ वेदपतिरब्रवीत् ।

निवर्त्यतामस्त्रमिति शक्रसूनुस्तथाऽकरोत् ।

निवर्तनाप्रभुं द्रौणिं वासुदेवोऽभ्यभाषत ॥ १६१॥

क्षत्रतेजा ब्रह्मचारी कौमारादपि पाण्डवः ।

निवर्तने ततः शक्तो नायं द्रोणात्मजोऽपि सन् ।

अब्रह्मचर्यादित्युक्ते व्यासो द्रौणिमभाषत ॥ १६२॥

निवर्तनासमर्थस्त्वं देहि नैसर्गिकं मणिम् ।

जितः प्रागेव भीमेन भीमायैव महाप्रभम् ।

अपि केवलया वाचा पार्थेभ्योऽस्त्रं निवर्तय ॥ १६३॥

इत्युक्तो मूर्धजं रत्नं जरामरणनाशनम् ।

क्षुत्तृट्श्रमापहं दिव्यगन्धं ध्वान्तहरं शुभम् ॥ १६४॥

उत्कृत्य भीमाय ददौ मुक्ताः पञ्चैव पाण्डवाः ।

अस्त्रादिति ततो वेदभर्ता वासविमब्रवीत् ॥ १६५॥

तात मुक्तं द्रौणिनाऽपि त्वमेवास्त्रं निवर्तय ।

इत्युक्तस्तं प्रणम्याऽशु सञ्जहारार्जुनोऽपि तत् ॥ १६६॥

यादवेशोऽथ गौतम्याः सुतमाहैकसन्ततेः ।

वाचा निवर्तयास्त्रं ते इत्युक्तो द्रौणिरब्रवीत् ॥ १६७॥

पक्षपातादिच्छसि त्वं भागिनेयस्य सन्ततिम् ।

तत्रैव पातयाम्यस्त्रमुत्तरागर्भकृन्तने ॥ १६८॥

वासुदेवः पुनः प्राह यदि हन्तव्य एव ते ।

गर्भस्तथाऽपि नैवास्त्रं पातयास्मिन् कथञ्चन ॥ १६९॥

अभिमन्योर्मृतस्यैव देहे पातय मानद ।

एवं त्वदस्त्रनिहतं गर्भमुज्जीवयाम्यहम् ॥ १७०॥

पातये गर्भ एवाहमित्यूचे गौतमीसुतः ।

अथाऽह वासुदेवस्तमीषत्क्रुद्ध इव प्रभुः ॥ १७१॥

दुर्मते पश्य मे वीर्यं यत् ते शक्यं कुरुष्व तत् ।

उज्जीवयाम्यहं गर्भं यततः शक्तितोऽपि ते ॥ १७२॥

सन्ततिर्वर्षसाहस्रं पाण्डवानां भवेद् भुवि ।

मत्पालितां न कश्चित् तां तावद्धन्तुं क्षमः क्वचित् ॥ १७३॥

जानामि ते मतिं दुष्टां जिघांसोः पार्थसन्ततिम् ।

चिकीर्षोर्धार्तराष्ट्रस्य तन्तुं भूयः सुदुष्करम् ॥ १७४॥

मदाज्ञया सा विफला भवित्री वाञ्छा मुमुक्षा विमुखस्य विष्णोः ।

यथैव तेनैव नराधिरूढो गम्यस्तव स्यान्नच भूमिभागः ॥ १७५॥

दुर्गन्धयुक्तो व्रणसञ्चिताङ्गः सदा चरः स्या विपिनेषु मन्द ।

यावद् भुवि स्यादिह पार्थतन्तुर्व्यासोऽपि तं प्राह तथेति देवः ॥ १७६॥

रूपद्वयेनापि हरेस्तथोक्तो जगाद काळीतनयं स कृष्णम् ।

त्वया सह स्यान्मम सङ्गमो विभो यथेष्टतः स्यान्नच मेऽत्र विघ्नः ॥ १७७॥

इत्युक्त औंइति प्राह भगवान् बादरायणः ।

तं प्रणम्य ययौ सोऽपि स्वप्नदृष्टमनुस्मरन् ॥ १७८॥

स्वप्ने हि द्रौपदेयानां वधो दृष्टो त्मना निशि ।

अर्जुनेन प्रतिज्ञानं द्रौपद्यै स्ववधं प्रति ॥ १७९॥

निबध्याऽनयनं चैव तेनैव शिबिरं प्रति ।

मुञ्चेति द्रौपदीवाक्यं नेति भीमवचस्तथा ।

कृष्णवाक्यान्मणिं हृत्वा देशान्निर्यातनं तथा ॥ १८०॥

इत्यादि स्वप्नदृष्टं यत् प्रायः सत्यमभूदिति ।

चिन्तयन् प्रययौ दावं द्रौणिः शस्त्रभृतां वरः ॥ १८१॥

स कृष्णोक्तमपि प्राप्य बादरायणशिष्यताम् ।

प्राप्योत्तरद्वापरे च वेदान् संविभजिष्यति ॥ १८२॥

ततः सप्तर्षिर्भूत्वा पाराशर्यप्रसादतः ।

एकीभावं स्वरूपेण यास्यत्यच्युतनिष्ठया ॥ १८३॥

कृपोऽथ पाण्डवान् प्राप्य गौरवात् पूजितश्च तैः ।

अभूदाचार्य एवासौ राज्ञां तत्तन्तुभाविनाम् ॥ १८४॥

बादरायणशिष्यत्वं पुनः प्राप्य भजन्नमुम् ।

साकं स्वभागिनेयेन भाव्येको मुनिसप्तके ।

कृतवर्मा द्वारवतीं ययौ कृष्णानुमोदितः ॥ १८५॥

कृष्णायै तं मणिं दत्वा भीमस्तां पर्यसान्त्वयत् ।

विकोपा भीमवाक्येन राज्ञे सा च मणिं ददौ ॥ १८६॥

राजार्हे हि मणौ दत्ते मह्यं भीमेन लौकिकाः ।

स्त्रीपक्षपातं राजा च शङ्केयुर्मारुतेरिति ॥ १८७॥

मणिं राज्ञे ददौ कृष्णा भर्तृप्रियहिते रता ।

सोऽप्याबध्य मणिं मूर्ध्नि रेजे राजा गवामिव ॥ १८८॥

वेदेश्वरेणापि यदूत्तमेन कृष्णेन युक्तास्तत आशु पार्थाः ।

ययुः सभार्या निजराजधानीं हत्वैव सन्तोऽन्तररीन् स्वराज्यम् ॥ १८९॥

युधिष्ठिरस्यानु विचित्रवीर्यसुतस्य पादावभिवन्दमानम् ।

आकृष्य भीमं परमेश्वरोऽयो मयाकृतिं धात् पुरतो नृपस्य ॥ १९०॥

भीमाकृतिं तां स सुयोधनेन कारापितामभ्यसने गदायाः ।

आश्लिष्य चूर्णीकृतवानसृग् वमन् हा तात भीमेति वदन् पपात ॥ १९१॥

तमाह कृष्णो न हतोऽद्य भीमो नच त्वयाऽन्यैरपि शक्यतेऽसौ ।

हन्तुं स्वबुद्धिः प्रथिता त्वयाऽद्य पापा हि ते बुद्धिरद्यापि राजन् ॥ १९२॥

स्वबुद्धिदोषादतिपापशीलपुत्राख्यपापानि विवर्द्धयित्वा ।

नीतो वशं तैः फलमद्य भुञ्जन् न क्रोधितुं चार्हसि भीमसेने ॥ १९३॥

इत्युक्ते शान्तबुद्ध्यैव राज्ञाऽऽहूतो वृकोदरः ।

अभ्यवन्दत तत्पादावनुजाद्याश्च तस्य ये ॥ १९४॥

वज्राच्च दृढदेहत्वादविकारे वृकोदरे ।

न दोषो विवृतोऽस्य स्यादिति कृष्णेन वञ्चितः ।

सर्वानाश्लिष्य च प्रेम्णा युयोज नृप आशिषः ॥ १९५॥

कुलनाशकरः पापः शापयोग्यस्तव ह्यहम् ।

इत्युक्त्वैव प्रणमतो गान्धारी सुपदाङ्गुलीः ॥ १९६॥

ददर्श धर्मराजस्य पट्टान्तेन प्रकोपिता ।

तस्याः क्रोधाग्निनिर्दग्धनखः स कुनखोऽभवत् ॥ १९७॥

वन्दमानं पुनर्भीममाह सा क्रोधविह्वला ।

अधर्मतः कथं भीम सुतं मे त्वं निजघ्निवान् ॥ १९८॥

इत्युक्तोऽस्याः शमयितुं क्रोधमग्रे वृकोदरः ।

प्राह न प्राणसन्देहे पापं स्यात् पापिनो वधे ॥ १९९॥

इत्युक्त्वा तां पुनः प्राह प्रतिज्ञाहानिमन्तरा ।

न मेऽस्ति प्राणसन्देह इति जानन् वृकोदरः ॥ २००॥

यथाप्रतिज्ञं भ्रातृव्यान् रणे मम निजघ्नुषः ।

क्वाधर्मः क्षत्रजातेस्तु तद्धानौ जीवितं नहि ॥ २०१॥

' पापा न शुद्धधर्मेण हन्तव्या' इति च श्रुतिः ।

' अन्यवत् पापहननं पापयेत्याह' इति श्रुतिः ।

अतोऽसुरान् नैकृतिकान् निकृत्या घ्नन्ति देवताः ॥ २०२॥

' निकृत्या निकृतिं हन्यान्निकृत्या नैव धार्मिकम्' ।

इति श्रुतिर्हि परमा पठ्यते पैङ्गिभिः सदा ॥ २०३॥

इत्युक्ता तं पुनः प्राह कथं ते नरशोणितम् ।

पीतं नरेणैव सता न पीतमिति सोऽब्रवीत् ॥ २०४॥

दन्तान्तरं न मे प्राप शोणितं तत् सुतस्य ते ।

प्रतिज्ञापालनायापि प्रतिकर्तुं च तत् कृतम् ॥ २०५॥

भीषणाय च शत्रूणां पीतवच्च प्रदर्शितम् ।

वेददृष्टश्च धर्मोऽयमतिपापजनं प्रति ॥ २०६॥

इत्युक्तोवाच नैवान्धद्वयस्यास्य वृकोदर ।

घ्नता पुत्रशतं यष्टिमात्रं चोर्वरितं त्वया ॥ २०७॥

तामाह भीमः पापिष्ठा वधयोग्यापराधिनः ।

सर्वे हता इति पुनः साऽऽह येनाकृतस्तव ।

अपराधः स एकोऽपि किं नास्तीत्यवदत् स ताम् ॥ २०८॥

सर्वैः समेतैः कृष्णस्य बन्धनाय विनिश्चितम् ।

अन्यानि च सुपापानि कृतान्यत्र पुराऽपिच ॥ २०९॥

वासुदेवं सभासंस्थं ब्रुवाणं धर्मसंहितम् ।

पुनःपुनरवज्ञाय यान्तं दुर्योधनं बहिः ।

सर्वेऽन्वगच्छन्नित्यादीन्यभिप्रेत्य वृकोदरः ॥ २१०॥

नैकोऽप्यनपराधी मे स्वयं ताननुशिक्षितुम् ।

असमर्था मयि क्रोधं किं करोषि निरर्थकम् ॥ २११॥

इत्युक्ता साऽभवत् तूष्णीं क्रमात् सर्वैश्च पाण्डवैः ।

वन्दिता व्यासवाक्याच्च किञ्चिच्छान्ताऽथ साऽभवत् ॥ २१२॥

तस्या याश्च स्नुषाः सर्वास्ताभिः सह पुरस्कृताम् ।

कृत्वा तं धृतराष्ट्रं च विदुरादींश्च सर्वशः ॥ २१३॥

पाण्डवाः प्रधनस्थानं सभार्याः पृथया सह ।

कृष्णाभ्यां च ययुस्तत्र गान्धार्यास्तपसो बलम् ॥ २१४॥

जानन् पाण्डवरक्षार्थं चिकीर्षुस्तत्तपोव्ययम् ।

वेदेश्वरो ददौ दिव्यं चक्षुः सत्यवतीसुतः ॥ २१५॥

तेन दृष्ट्वा प्रेतदेहान् सर्वांस्तत्र समाकुला ।

शशाप यादवेशानं त्वयाऽस्मत्कुलनाशनम् ।

यत् कृतं तत् तव कुलं गच्छत्वन्योन्यतः क्षयम् ॥ २१६॥

इत्युक्तो भगवान् कृष्णः स्वचिकीर्षितमेव तत् ।

अस्त्वेवमित्याह विभुरीश्वरोऽप्यन्यथा कृतौ ॥ २१७॥

तेन तस्यास्तपो नष्टं हीना साऽतो हि भर्तृतः ।

नाशयेद्धि सदा विष्णुः स्वयोग्यादधिकान् गुणान् ॥ २१८॥

तत आश्लिष्य भर्त्Qणां देहान् प्ररुदतीः स्त्रियः ।

सर्वा दुर्योधनादीनां दर्शयामास केशवः ।

कृष्णायै सा च तं देवमस्तुवत् पूर्णसद्गुणम् ॥ २१९॥

ततो देहान् प्रसिद्धानां पार्थाः समदहन् सताम् ।

अन्येषां धृतराष्ट्रादीन् पुरस्कृत्यैव कांश्चन ।

सूतैः पञ्चभिरेव स्वैः सरस्वत्यां प्रचिक्षिपुः ॥ २२०॥

स्नेहान्नृपो यमौ च स्वान् नाऽजौ तस्मिन् ह्ययोजयन् ।

शवाः प्रायो बहुत्वेन तत्रतत्रैव संस्थिताः ॥ (MB TN_AD-28)२२१॥

ततो ददत्सु पानीयं गङ्गायां स्वजनस्य तु ।

पृथा कर्णाय दत्तेति पार्थानाहाग्रजं च तम् ॥ २२२॥

ततो हाहेति विलपन् राजा परमदुःखितः ।

शशाप सर्वनारीणां गुह्यं हृदि न तिष्ठतु ॥ २२३॥

हा मातस्तव धृत्यैव वयं सर्वे भृशं हताः ।

ज्येष्ठं पितृसमं हत्वा प्रतिपत्स्याम कां गतिम् ॥ २२४॥

एवं वदन्तं कौन्तेयं वासुदेवः सनारदः ।

शमयामास सद्वाक्यैर्गुणान् कर्णस्य चाब्रवीत् ॥ २२५॥

ततस्ते प्रेतकार्याणि चक्रुः सर्वेऽपि सर्वशः ।

सर्वेषामाधिराज्ये च स्थितोऽभूत् पाण्डवाग्रजः ॥ २२६॥